Gedenk- und Bildungsstätte Haus der Wannsee-Konferenz

Het monumentale Gedenk- und Bildungsstätte Haus der Wannsee-Konferenz ligt in een villawijk in Berlijn-Zehlendorf, direct aan de Wannsee. In januari 1942 bespraken hier, in het toenmalige gastenhuis van de SS en politie, vijftien hooggeplaatste vertegenwoordigers van de SS, de NSDAP en diverse Rijksministeries hun samenwerking bij de geplande deportatie en moord op de Joden in Europa. Tegenwoordig is deze plek gewijd aan educatie en herinnering – met een inclusief vormgegeven permanente tentoonstelling over de Wannseeconferentie op de begane grond. De oprichting van de herdenkings- en educatieve plek was allesbehalve vanzelfsprekend. Joseph Wulf, strijder in het getto van Krakau, overlevende van de Holocaust en historicus, streed onvermoeibaar voor een Internationaal Documentatiecentrum voor de Studie van het Nationaalsocialisme in het Haus der Wannsee-Konferenz. De politieke weerstand was echter te groot, waardoor de villa decennialang voor schoolkampen werd gebruikt. Wulfs naam leeft voort in de bibliotheek, een van de grootste gespecialiseerde bibliotheken over de Shoah en het nationaalsocialisme in Duitsland.

Momenteel bevindt de bibliotheek zich in een veel te kleine ruimte in het zuidelijke deel van de eerste verdieping. Na de opening van het nieuwe seminargebouw in 2024 kwamen de voormalige seminarruimtes tegenover de bibliotheek beschikbaar voor een nieuwe functie. Er zijn plannen voor een mediawerkplaats, een postproductieruimte, een nieuwe werkplek voor de bibliotheekmedewerkers en een divers digitaal media-aanbod. Wat bovendien tot nu toe ontbrak, was een plek voor reflectie. Om al deze elementen samen te brengen, kreeg includi de opdracht voor het ontwerp van de nieuwe “New First Floor”. Dit concept doet recht aan de geschiedenis van het huis en respecteert de betekenis van deze historische plek.

Eind 2022 reisden we naar Berlijn voor een intensieve vijfdaagse designworkshop met specialisten van het Haus der Wannsee-Konferenz, van historici tot curatoren. Het belangrijkste doel was om de bibliotheek een actievere rol te geven in de missie van de GHWK en nieuwe bezoekers aan te spreken met interactieve digitale toepassingen. We vertaalden deze missie naar een nieuwe kijk op een historische plek. Wie het Haus bezoekt, leert iets nieuws, en zelfs kleine individuele veranderingen kunnen iemands blik op de wereld veranderen. 

Het interieurontwerp is op dit idee gebaseerd. De XXL-boekenkast van de bibliotheek, die zich over de hele gang van de eerste verdieping uitstrekt, wordt de ruggengraat van deze etage. Zo komt er veel meer ruimte om de aanwezige “schatten” zichtbaar en tastbaar te maken. Daarnaast komen er nieuwe vertrekken voor contemplatie, educatie, ontmoeting en debat. Verschillende studies begeleiden dit proces, bijvoorbeeld naar de variatie in het media-aanbod, de programmastructuur en de ruimtelijke integratie in de nieuwe bibliotheek.

De opgedane inzichten leidden tot een overkoepelend ruimtelijk concept dat het Haus der Wannsee-Konferenz (met de “New First Floor” en de permanente tentoonstelling op de begane grond) verbindt met het nieuwe seminargebouw, de vernieuwde cafetaria in de voormalige kas en de tuin – steeds met respect voor de monumentale architectuur en de geschiedenis van deze plek.

Van gesloten en ontoegankelijk naar open en uitnodigend: bezoekers van de “New First Floor” komen binnen in een ruimte die wordt gekenmerkt door de XXL-boekenkast die toegang geeft tot verschillende open en besloten plekken. Hier kun je alleen of samen met anderen tijd doorbrengen. De “New First Floor” nodigt bezoekers uit om te blijven, te leren en het gesprek aan te gaan. Een plek die je blik op de wereld verruimt, gevoed door kennis, context en reflectie.